Remek djelo arhitekture staro blizu 500 godina

Ćuprija na Drini ili most u Višegradu  je jedan od najznačajnijih nacionalnih spomenika u BiH: 1950-te je proglašen spomenikom kulture prve kategorije, 2003-će nacionalnim spomenikom, a od julu 2007. godine je na UNESCO-voj  listi svjetske kulturne baštine. Na tom mostu, kojem na svetu ravna nema, 1577. je postavljen natpis koji kaže da onaj ko vidi golem most preko rijeke Drine misli da je to jedno zrno bisera u vodi, a nebeski svod da mu je školjka.

Most je izgrađen u periodu između 1571-ve i 1577-me godine i predstavlja remek djelo tadašnjeg graditeljstva, a gradio ga je u to doba najčuveniji turski arhitekta Kodža Mimar Sinan kog zovu i turski Mikelanđelo. Sagrađen je od kamena, sedre ili bigra iz višegradske Banje.  Dug je  OKO 180 metara, širok 6 i visok 15,5 metAra iznad normalnog vodostaja Drine. Nalog za gradnju mosta izdao je vezir Mehmed-paša Sokolovića koji je  rođen u Bosni, ali je kao dječak  odveden u Tursku, za vreme uzimanja danka u krvi.

Prema arhitektonskim studijama, most preko Drine predstavlja remek djelo mostogradnje, a njegov značaj nije samo u tome što svjedoči o usvajanju i prilagođavanju tehnika, nego i u tome što svjedoči o važnim kulturnim razmjenama između različitih civilizacija. Naime, on je sagrađen na takozvanoj carigradskoj džadi,  na mjestu gdje je put povezivao Bosnu sa Carigradom.

Sve ovo piše i u UNESCO-voj odluci o stavljanju mosta na Listu svjetske kulturne baštine. Naime u odluci o priznavanju značaja mosta stoji da se nalazi na važnoj geostrateškoj lokaciji i da  kroz istoriju svjedoči o razmjeni kulturnih uticaja između Balkana, Otomanskog carstva i Mediterana, izmeću hrišćanstva i islama, te da je istrajavao pod različitim političkim i kulturnim uticajima; nakon Otomanskog carstva dolazi period Austrougarske uprave, potom Kraljevina Jugoslavija, SFRJ i na kraju Bosna i Hercegovina i da predstavlja jedno od najveličanstvenijih djela arhitekture otomanskog perioda.

Najstariji dokumenti u vezi mosta su ugovori o eksproprijaciji zemljišta potrebnog za njegovo građenje ili Sidžil višegradskog kadiluka.

Za one koji ne znaju, ima 11 lukova, a iznad njih se, čitavom dužinom mosta, proteže kameni vijenac na koji je naslonjena ograda. Iznad šestog stuba na obje strane mosta je proširenje i tu je nekada bila kućica sa drvenom kapijom i stražom zbog čega je taj dio mosta nazvan kapija-sofa, a ljudi su voljeli tu da dolaze da se druže ili odmore. Kula je pšorušena 1886-te, a na sredini mosta su ostale dvije ploče od bijelog mramora sa stihovima pjesnika Nihadija na arapskom pismu.

Kroz svoju dugu istoriju, a to je skoro 500 godina, više puta je bivao urušen ili oštećen, pa je zabilježeno da je prvi put popravljan još 1664-te godine, potom 1875-te, pa 1896-te kada je velika poplava uništila veći dio Višegrada, a ćuprija ostala neoštećena iako je Drina dostigla dubinu veću od 14,5 metara. Oštećen je i 1911-te, 1914-te, 1939-te, 1940-te i 1943-će. Detaljna rekonstrukcija mosta izvršena je u periodu od 1949. do 1952. godine.

Danas je zbog rada Hidreoelektrane Višegrad i stalnog podizanja vodostaja Drine, koji onda vrši dodatni pritisak na lukove mosta, jedan od najugroženijih objekata svejtske baštine i nalazi se na listi Fonda svjetskih spomenika među 100 najugroženijih spomenika na cijelom svijetu, ali u Zavodu za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa u RS vode niz aktivnoSti za njegovu sanaciju.

Ivo Andrić je za roman Na Drini ćuprija 1961. godine dobio Nobelovu nagradu za književnost.

- Na tom mestu gde Drina izbija celom težinom svoje vodene mase, zelene i zapenjene, iz prividno zatvorenog sklopa crnih i strmih planina, stoji veliki, skladno srezani most od kamena, sa jedanaest lukova širokog raspona. Od tog mosta, kao od osnovice, širi se lepezasto cela valovita dolina, sa višegradskom kasabom i njenom okolinom, sa zaseocima poleglim u prevoje brežuljaka, prekrivena njivama, ispašama i šljivicima, izukrštana međama i plotovima i poškropljena šumarcima i retkim skupovima crnogorice. Tako, posmatrano sa dna vidika, izgleda kao da iz širokih lukova belog mosta teče i razliva se ne samo zelena Drina, nego i ceo taj župni i pitomi prostor, sa svim što je na njemu i južnim nebom nad njim – piše Andrić.

Turski arhitekta Mimar Sinan (1489-1588) smatra se najznačajnijim predstavnikom klasične osmanske arhitekture. Za života je radio na više od 360 građevina među kojima su brojne džamije, mauzoleji, palate, hamami, karavan-saraji, bolnice, mostovi i akvadukti, a kritičari tog doba i u kasnijimperiodima su Sinana proglasili osmanskim Mikelanđelom iako je nepoznato da li je imao mogućnost da upozna i izuči njegova djela.Od 1536-te godine je bio član carskog dvora, a sultan Sulejman Veličanstveni ga je 1539-te imenovao za glavnog carskog arhitektu. Tu titulu je zadržao i tokom vladavine Selima II i Murata III i bio je odgovoran za konstrukciju ili nadzor gradnje svih najznačajnijih građevina tog doba.

Sinanovom učeniku Hajrudinu Agi pripisuje se izgradnja Starog mosta u Mostaru.