Đurđev grad u Zvorniku, jedan od značajnijih kulturno-istorijskih nacionalnih spomenika u BiH, možda je ponajbolji pokazatelj promjena u BiH kroz vrijeme.

Grad od tri grada

Naime, Grad se sastoji od tri dijela - Donjeg, Srednjeg i Gornjeg grada i svaki od ovih dijelova potiče iz druge epohe.

Srednji grad je, pretpostavljaju istoričari, sagrađen u 13. ili 14. vijeku kao kula sa dvorištem, ali mu je konačan izgled dao despot Đurađ Branković koji ga je osvojio 1433. godine.

Donji grad je od 15. do 19. vijeka gradila turska vlast i time ojačali zidine toliko da je Đurđev grad važio za najtvrđi grad Bosne, a austrougraska vlast u BiH je dogradila Gornji grad na brdu iznad Zvornika, na nadmorskoj visini od 407 metara.

Od samog ulaska u grad i prolaza kroz brojne odaje, sve upućuje na stotine godina burne istorije Zvornika, ali i bliže i dalje okoline Podrinja.

Za ovo zdanje vezana je i legenda o prokletoj Jerini, Đurđevoj ženi, po kojoj je upravo ona sagradila zvorničku kulu oko koje se kasnije razvio grad - Đurđev grad. Ovo je posebno zanimljivo turistima koji uvijek tragaju za uzbuđenjem, pa im priče obogaćene maštom pojačavaju doživljaj, ali u svakom slučaju, ovaj stari grad danas po značaju poistovjećuju sa Petrovaradinskom ili Kalemegdanskom tvrđavom.

Donji grad se sastoji od kazamata, bedema i gradske kapije koja je praktično simbol Zvornika jer sa samog ulaza u grad simbolično poručuje posjetiocima da su došli na područje bogate istorije.

Srednji grad, koji je i najstariji dio, prvi put se pominje 1410. godine, ali postoje tragovi koji ukazuju na prisutnost ilirske ili keltske gradnje, odnosno postoje jasni podaci da je u doba rimske vlasti ovo mjesto bilo raskrsnica puteva koji su vodili od Srebrenice, gdje je boravio rimski prokurator, odnosno upravnik rudnika olova i cinka, do Sremske Mitrovice, ali se vjeruje da je grad na ovom prostoru postojao i mnogo ranije.

Danas je u tom dijelu grada najbolje očuvana Velika kula visoka 20 metara koja na vrhu ima romanske prozore.

Gornji grad je bio najvažniji dio u vojnoj odbrani zvorničkog grada jer se, kako je na najvećoj nadmorskoj visini, s njega pruža prelijep pogled na Zvornik, Zvorničko jezero i rijeku Drinu. Njegovu gradnju je navodno započeo Đurađ, ali je završila austrougarska vojska.

Jerinin noćni život 

U okviru zidina ovog dijela Grada nalazi se, tako piše u dokumentima, cisterna koja datira iz 1428. godine i čija voda ima konstantnu temperaturu. U narodu vjeruju da je ta voda ljekovita, no sve je više onih koji vjeruju da je to prirodni bunar, odnosno izvor, jer bi cisterna za 600 godina presušila. Ali, niko se ne odlučuju na ozbiljnija istraživanja.

Do tvrđave, odnosno Gornjeg grada, posjetioci mogu doći dobro obilježenim stazama od kojih su dvije pješačke i jedna za automobile.

Pješačke staze koje turisti i vodiči nazivaju i Jerinine staze, su visinske i stoga atraktivne za takozvane aktivne odmore.

Staza koja iz centra grada vodi do tvrđave nazvana je Jerinin put kamena i dobila je ime po legendi o prokletoj Jerini koja je navodno naredila da se kamen za gradnju zvorničke tvrđave prenosi iz ruke u ruku. Turistički radnici iz Zvornika pričaju da legenda kaže da je Jerina gradeći zvornički grad naredila da se kamen za gradnju dovlači iz majdana kod sela Vilćevića u brdu Rudnik, 12 kilometara vazdušne linije zapadno od Zvornika, i da se iz ruke u ruku dodaje zagrijan da bi bio brže prenesen.

Ova pješačka staza duga je 1.700 metara, a vodi do uređenog izletišta Kaplan, gdje izletnici mogu potražiti odmor. Duž cijele staze nalazi se više vidikovaca koji šetnju čine još atraktivnijom.

S druge strane, pak, staza koja vodi od gradske kapije do tvrđave naziva se Jerinina staza strasti, a ime je dobila po legendi po kojoj je lijepa i nezasita gospodarica Jerina zavodila mlade junake iz svoje pratnje, a zatim ih noću bacala kroz tajna vrata s najviše kule u Drinu da bi se, bez svjedoka, sačuvale tajne njenog noćnog života. Turisti mogu vidjeti i mjesto odakle je bacala mlade junake.

Konzervatorsko-restauratorski radovi na području Donjeg grada izvršeni su 1964. godine, a manja arheološka istraživanja na lokalitetu Đurđevog grada izvršena su 1998. godine.

Zvornički ili Đurđev grad je nacionalnim spomenikom proglašen 2005. godine i tada je utvrđeno da je u lošem stanju i sa ozbiljnim oštećenjima. Opština Zvornik je 2011. godine pokrenula restauraciju i obnovu ove građevine, a u planu je restauracija, konzervacija i arheološko istraživanje, ali i gradnja dodatnih objekata kao što su muzeji, suvenirnice, restorani i drugi sadržaji namijenjeni prvenstveno turistima.